Nekadašnja uskotračna pruga je danas očuvala samo svoj istorijski značaj, a devastirane zgrade duž železničke linije su samo svedoci jednog prošlog vremena. Nadamo se da to nije konačno stanje, a studenti Departmana za arhitekturu i urbanizam u okviru predmeta Graditeljsko nasleđe, očuvanje i zaštita, upravo su to pokušavali da nam dokažu.
Anketa vršena u krugu stanovništva duž nekadašnje pruge ukazuje na to, da je obnova ove trase moguća, i to na više načina. Jedno rešenje je da se železnički saobraćaj ponovo stavi u službu industrije i privrede, i time olakša drumski robni saobraćaj koji danas prolazi kroz dotična naselja. Drugo je, da pruga koja je nekada imala veliki privredni značaj, u budućnosti stoji u službi turizma, i tako doprinese razvoju ovog područja. Uspostavljanje kulturne rute na nekadašnjoj železničkoj liniji bi Srednji Banat ponovo uključilo u krvotok Evrope, kao što je to bio slučaj i pre više od sto godina, kada je pruga otvorena. Jedna od bitnih tačaka je da liniju uvek posmatramo kao celinu, bez izdvajanja pojedinih stanica, jer je uskotračna pruga od Zrenjanina do Žombolja, kasnije do Radojeva, oduvek činila koherentnu celinu. Zgrade duž pruge mogle bi u kasnijem periodu dobiti različite funkcije, ali bi trebalo da budu povezane jednom fiktivnom ili stvarnom linijom.
Studenti bi železničke stanice duž nekadašnje pruge povezali tramvajskim šinama, biciklističkom stazom i drumskim saobraćajem za putnička vozila. Zgrade bi dobile takve održive namene koje bi se uklopile u svakodnevni život datih naselja, i istovremeno ih obogaćivale u privrednom i kulturnom smislu. Pored obnavljanja već postojećih objekata, predlažu izgradnju zgrada paviljonskog tipa koje bi svojim oblikovanjem i proporcijama izražavale duh mesta. Iako bi se novi objekti po stilu uklopili u već postojeće, njihova materijalizacija bi međutim, bila ogledalo današnjeg vremena. Dispozicija novoizgrađenih manjih građevina i trga oko železničkih stanica bila bi takva, da simbolizuje tipičnu prostornu vezu između objekata na tradicionalnoj banatskoj seoskoj parceli. Stanične zgrade u Zrenjaninu imale bi različite, pre svega kulturno-obrazovne funkcije. Novi objekti na drugim delovima pruge uklapali bi se u seoski ambijent i reprezentovali seosku kulturu, putem različitih zanatskih radionica, izložbenih prostora za predstavljanje nekadašnje poljoprivredne proizvodnje i saobraćaja, prateće sadržaje lovnog turizma, pomoćne objekte kupališta na Begeju, itd. Ove mikroceline bi virtuelno bile povezane u jednu celinu.
Polazna tačka i najvredniji objekat stare-nove linije je nekadašnja prijemna zgrada na železničkoj stanici Veliki Bečkerek Obala Begeja, zbog toga je ovoj građevini posvećena posebna pažnja. Na osnovu prethodnih istraživanja i osnovnih saznanja o železničkoj stanici u Zrenjaninu konstatovano je, da je najznačajnija istorijska vrednost zgrade, odnosno uloga koju je imala u celokupnom razvoju grada Zrenjanina. Značajan je i kontinuitet funkcije, jer je zgrada stare železničke stanice i danas u istoj funkciji, jedino su namene pojedinih prostorija promenjene, i upravo iz kontinuiteta namene proističe njena dokumentarna vrednost, jer predstavlja verno svedočanstvo železničkog saobraćaja i njegovog razvoja. Kulturna vrednost železničke stanice, ali i čitavog železničkog saobraćaja u životu grada je bila veoma važna, naročito za vreme Austro-Ugarske monarhije, kada je putovanje prugom još predstavljalo ritual i bilo bitan faktor razvoja ne samo industrije, nego i celokupnog kulturnog života u naselju. Arhitektonska vrednost stanice proističe iz same tipologije, jer predstavlja tipičan primer železničkih stanica na ovim prostorima iz druge polovine XIX veka, odnosno modifikovan tipski projekat, sa prepoznatljivim elementima.
Jedna od najvećih vrednosti građevine je kontinuitet namene, odnosno činjenica da se objekat od same izgradnje koristi kao železnička stanica. Zato potpunu prenamenu zgrade treba odmah isključiti kao mogućnost, jer stanica i dan danas predstavlja značajnu kariku u sistemu železničkog saobraćaja Vojvodine. Ipak, u decenijama nakon Drugog svetskog rata postepeno je došlo do promene funkcije pojedinih prostorija kako na prizemlju, tako i na spratu, gde je u 1980-im godinama potpuno nestala stambena funkcija. S obzirom na to da danas postoji niz prostorija u sklopu same prijemne zgrade koje se ne koriste, ili se koriste veoma retko, postoji mogućnost za prenamenu tih jedinica i za otvaranje tog dela građevine za javnost. Železnički saobraćaj u Zrenjaninu, kao i u celom Banatu, a pre svega u nekadašnjoj Torontaskoj županiji, bio je veoma važan i znatno je doprineo opštem razvoju ovih teritorija. Zbog toga se javlja potreba za prezentacijom ovog značajnog prevoznog sredstva, istorije same stanice i života železničara od izgradnje građevine do danas. Pretvaranje dela objekta u izložbeni prostor bi obogatilo broj kulturnih institucija u gradu i značajno bi doprinelo tome da stanovništvo upozna deo prošlosti grada.[1]
Ovakvi projekti bi omogućili da naselja duž nekadašnje male pruge ponovo budu učesnici jednog događanja, da se sačuvaju duh mesta, tradicija i običaji. Reaktivacija nekadašnjih staničnih zgrada omogućila bi da kroz savremene funkcije bude prezentovana i negovana legenda male pruge.
[1] Maria Silađi. Obnova železničke stanice u Zrenjaninu. Stručni konzervatorski rad. Zrenjanin – Beograd: Zavod za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin – Republički zavod za zaštitu spomenika kulture. 2013
